Ελεύθερνα Τομέας I (1985-2002)
Η ανασκαφή του Πανεπιστημίου της Κρήτης στον τομέα I της Αρχαίας Ελεύθερνας που πραγματοποιήθηκε από το 1985 μέχρι το 2002 υπό τη διεύθυνση του καθηγητή της κλασσικής αρχαιολογίας Πέτρου Θέμελη είχε τα εξής αποτελέσματα:
Αποκαλύφθηκε μία από τις κεντρικές συνοικίες της πόλεως η οποία περιλαμβάνει δύο συγκροτήματα Θερμών της ρωμαϊκής περιόδου, δύο αστικές επαύλεις μεγάλων διαστάσεων πομπηιανού τύπου, ένα δημόσιο οικοδόμημα και ένα λατρευτικό κτίσμα το οποίο διαδέχτηκε η επισκοπική Βασιλική του Εύφρατα στο πρώτο μισό του 5ου αι. μ.Χ. Τα παραπάνω οικοδομήματα εντάσσονται μέσα στον πολεοδομικό ιστό ο οποίος αναπτύχθηκε φυσιοκρατικά στο ημιορεινό περιβάλλον χωρίς δηλαδή κανονικότητες και γεωμετρισμούς.
Τα κινητά ευρήματα που προέρχονται από τα παραπάνω οικοδομήματα είναι ιδιαίτερα σημαντικά για την περίοδο από τον 3ο αι. π.Χ έως και τον 7ο αι. μ.Χ. όχι μόνο για την ίδια την πόλη της Ελεύθερνας αλλά και για ολόκληρη την Κρήτη. Σημαντικό επίσης στοιχείο είναι τα απόλυτα χρονολογημένα στρώματα καταστροφής που σηματοδοτούν, το μεν πρώτο το τέλος της ρωμαϊκής περιόδου με τον βεβαιωμένο σεισμό του 365/7 μ.Χ., ενώ το δεύτερο στρώμα το τέλος της πρωτοβυζαντινής περιόδου στα χρόνια της βασιλείας του Κώνσταντα Β’ (661-668 μ.Χ.).
Ιδιαίτερα πλούσια είναι η κεραμεική που βρέθηκε και σχετίζεται με τις δύο παραπάνω βασικές περιόδους της ζωής της πόλεως, καθώς επίσης τα νομίσματα που συμβάλλουν ουσιαστικά και στην ακριβέστερη χρονολόγηση των περιόδων ζωής και καταστροφής. Από τα υπόλοιπα κινητά ευρήματα αναφέρουμε τις επιγραφές που ξεπερνούν αριθμητικά τις πενήντα, τα γλυπτά των οποίων ο αριθμός και η ποιότητα εκπλήσσουν, καθώς επίσης τα μεταλλικά αντικείμενα και σκεύη, τα γυάλινα αγγεία, τα ειδώλια και τα ελεφαντοστέϊνα αντικείμενα. Τα τελευταία αξίζουν ιδιαίτερη μνεία γιατί αποτελούν μοναδικά κυριολεκτικώς ευρήματα του 4ου αι. μ.Χ. και σε συνδυασμό με όλα τα παραπάνω μαρτυρούν την οικονομική δύναμη και την ευημερία γενικά της αρχαίας Ελεύθερνας μέχρι και την ύστερη αρχαιότητα.
Από το 2008/9 η διεύθυνση του Τομέα Ι πέρασε στον κ. Σταμπολίδη. Στον τομέα Ι (1985-2002) έχουν εκπαιδευτεί περί τους 300 φοιτητές-τριες, κυρίως του Πανεπιστημίου Κρήτης (18 έτη Χ 15 φοιτητές ετησίως). Η δημοσίευση των ανασκαφών του τομέα Ι συνεχίζεται στη σειρά των μονογραφιών “Ελεύθερνα Ι” που επιμελείται ο ανασκαφέας Π. Θέμελης:
- Π. Θέμελης (επιμ.), “Ελεύθερνα I.2: Πρωτοβυζαντινή Ελεύθερνα”, Ρέθυμνο 2000 (ελληνικά).
- Π. Θέμελης, “Αρχαία Ελεύθερνα, Ανατολικός Τομέας”, Αθήνα 2002.
- Π. Θέμελης (επιμ.), “Ελεύθερνα Ι.1: Πρωτοβυζαντινή Ελεύθερνα”, Αθήνα 2004.
- Themelis (ed.), “Ancient Eleutherna Sector I”, vol. 1, Athens 2009.